Children must have books, living books;
the best are not too good for them;
anything less than the best is not good enough.

Charlotte Mason

Jak rozpoznać żywą książkę?

Żywe książki przedstawiają fakty zanurzone w fabule ¹ .

Przytoczę teraz dwa teksty:

Ponieważ powietrze jest gazem, atomy mają dużą ilość energii. Cząsteczki poruszają się swobodnie i wywierają ciśnienie. Ciśnienie atmosferyczne jest zdefiniowane jako stosunek wartości siły, z jaką słup powietrza atmosferycznego naciska na powierzchnię Ziemi, do powierzchni, na jaką ten słup naciska. Na poziomie morza powietrze naciska z siłą około 1 kg/cm 2 . Kiedy stałbyś na poziomie morza, to około tony powietrza naciskałoby na ciebie. Czemu takie ciśnienie cię nie zmiażdży? Powietrze naciska w wielu kierunkach jednocześnie, wszystkie cząsteczki powietrza odpychają 2.

Teraz zachęcam, by opowiedzieć na głos, z jak największymi szczegółami, czego wybrany fragment dotyczył. Czy łatwo opowiada się na głos taki tekst po jednorazowym przeczytaniu? Czy prosto jest zapamiętać suche fakty zestawione razem? Ile się nauczyliśmy? Ile będziemy pamiętać jutro, za miesiąc, za rok?

Informacja, którą autor chciał przekazać, została przedstawiona zwięźle, fakty odpowiednio wybrane, idea przeżuta, a nawet przetrawiona. Autor dokonał już pracy za nas. Na pewno wiele się nauczył. Ale czy my jako czytelnicy dostaliśmy pole do wyciągnięcia własnych wniosków, zauważenia relacji, ustosunkowania się do danego zagadnienia? Czy było miejsce na myślenie?

Kiedy dostajemy suche fakty, nie mamy punktu zaczepienia, a nasza wyobraźnia napotyka trudności. Niezwykle trudno jest nam opowiedzieć taki tekst, a przecież „wiemy tylko to, o czym jesteśmy w stanie opowiedzieć” (Karen Glass). Czy aby nie czytamy, żeby się czegoś dowiedzieć, nauczyć?

A teraz, dla porównania, przeczytajmy drugi tekst.

Kiedy to czytasz, kolumna powietrza ważąca około pół tony spoczywa na czubku twojej głowy. Podobne kolumny powietrza spoczywają na głowach wszystkich ludzi na świecie. Ten fakt jest zaskakujący dla większości ludzi, ponieważ nie odczuwamy tego wielkiego ciężaru ściskającego nasze głowy. Dlaczego? Nasze ciała są stworzone do życia pod ciśnieniem i nie mogłyby żyć bez niego. Tak jak niektóre ryby żyją na dnie głębin morskich, tak i ludzie żyją na dnie oceanu powietrza. Ponieważ nawykliśmy do tego, powietrze wydaje się nam »niczym«. Widzimy przez nie, poruszamy się w nim, i nie stanowi to dla nas żadnego problemu. A jednak powietrze jest materią, która składa się głównie z gazów ³.

Teraz opowiedzmy na głos, o czym był ten tekst. Czy łatwiej zapamiętać opisaną koncepcję, której treść działa na naszą wyobraźnię?

Charlotte Mason pisze, że nasz umysł jest w stanie radzić sobie tylko z jednym rodzajem pokarmu. Żyje, rozwija się i karmi się tylko wyobrażeniami. Czysta informacja jest dla mózgu jak posiłek z trocin dla ciała. Nie mamy organów, które mogłyby przyswoić jednocześnie zarówno wyobrażenia, jak i informacje . W podręczniku przesyconym faktami, nazwiskami i datami nie ma miejsca na wyobrażenie i nasz umysł ma problemy z przetworzeniem tej czystej informacji. Umysł potrzebuje stworzyć w wyobraźni obraz, żeby utworzyć połączenia nowego wyobrażenia, idei, pomysłu z innym wyobrażeniem, które już wcześniej powstało w naszej głowie.

Żywe książki są pełne żywych idei i wyobrażeń,
które pozwalają nam zastanowić się, zadumać się, zadziwić,
rozważać i kontynuować poszukiwanie wiedzy na dany temat.

Nicolle Williams

Gdy tekst jest bogaty, język różnorodny, działający na wyobraźnię, zawierający dialogi, żywe postacie, emocje, pojawiają się dla umysłu punkty zaczepienia, które łatwo nam zapamiętać, znacznie łatwiej odtworzyć, opowiedzieć. Umysł karmiony wspaniałymi wyobrażeniami zawartymi w „żywych książkach” zostanie rozbudzony do poznawania i odkrywania.

Charlotte Mason mówiła, że nieistotne jest, ile dziecko wie, ale jak bardzo mu na tym zależy. Czy nie jest tak, że im bardziej jesteśmy zaangażowani i pełni entuzjazmu, tym łatwiej się uczymy?

Jak odnaleźć żywą książkę?

Sonya Schafer podaje nam kilka sposobów, jak najłatwiej zidentyfikować żywą książkę. Żywa książka zawiera idee, pomysły, które odżywią umysł i serce, a nie tylko suche fakty; kształtuje nas jako osoby, jest źródłem inspiracji i dalszych pomysłów, iskierką wyobraźni. Żywa książka oddziałuje na wyobraźnię, pozwala stworzyć w głowie obraz, o którym opowiada autor. Pisana jest zazwyczaj w formie opowiadania, w którym pojawia się narracja (w Poetyce Arystotelesa czytamy, że narracja to opowieść posiadająca początek, środek i koniec oraz wiążący je główny wątek). Kiedy ją czytamy, wydaje nam się, że autor siedzi z nami przy stole i opowiada nam historię. Jest napisana pięknym językiem, a historia jest dobrze opowiedziana, zdania są spójne i nie przypominają „potocznej paplaniny” (ang. twaddle ). Zwykle pisana jest przez jednego autora, który jest pasjonatem w danej dziedzinie.

W języku angielskim jest wiele bardzo dobrych źródeł oraz spisów żywych książek. Ponadto od kilkudziesięciu lat edukatorzy ze Stanów Zjednoczonych i innych krajów anglojęzycznych, którzy studiują spuściznę Charlotte Mason oraz uczą jej metodą, zaczęli tworzyć bazy danych i biblioteki, gromadząc tytuły żywych książek. Są stworzone całe programy, pomagające w przeprowadzeniu krótkiej lekcji i bazujące na konkretnych książkach. Chętnie korzystam z tych źródeł, są one bardzo łatwe w użyciu i pomagają w nauce samej metody. Będąc raczej praktykiem niż teoretykiem, studiuję jedno źródło po drugim i wprowadzam poszczególne przedmioty do naszego dnia pracy. Trochę przy tym eksperymentuję, obserwuję, jakie rezultaty daje nauka wybranego zagadnienia. Im więcej uczę się o Charlotte Mason i korzystam z jej modelu edukacji, tym większy mam do niej szacunek i entuzjazm do dalszej pracy.

Jak znaleźć żywą książkę?

I cały czas mamy książki, książki pełne świeżych idei pochodzących
prosto z umysłów myślicieli; książki dotyczące każdego zagadnienia,
z którym życzymy sobie zapoznać dzieci.

Charlotte Mason

Im więcej czytamy żywych książek, tym łatwiej jest nam je znaleźć. W języku polskim nie została jeszcze stworzona biblioteka lub chociaż spis takich książek. Jesteśmy na początku tej drogi. Posiłkujemy się tytułami anglojęzycznymi i szukamy polskich odpowiedników, czasem tłumaczeń. Zdarza się, że czytamy niektóre w oryginale.

Oto godne uwagi bazy danych:

• Charlott Mason organizer: https://apps.simplycharlottemason.com/
• Living Books Library: http://www.livingbookslibrary.com/
• Ambleside Online Library: https://www.amblesideonline.org/

To wspaniałe, że literatura polska jest bardzo bogata i pełna żywych książek. Ciągle powstają nowe, piękne i inspirujące wydawnictwa. Krok po kroku coraz więcej edukatorów zaczyna gromadzić i dzielić się tymi perełkami literatury.

Postaram się wymienić kilka tytułów, które – dzięki pracy Magdy Czabańskiej, Jagienki Nowak oraz innych przyjaciół kochających książki – udało się do tej pory zgromadzić.

Historia

Historii najchętniej uczymy się z pamiętników, biografii, listów, powieści historycznych. W ten sposób zawieramy cenne przyjaźnie. Czy można zapomnieć kogoś, z kim spędziło się wiele godzin, przeżywając nieraz mrożące krew w żyłach przygody, ciesząc się z jego szczęścia i współczując w chwilach smutku? A jeżeli przyjaciel żył w XVI wieku, wtedy Złoty Wiek Kultury Polskiej będzie nam bliższy. Mimowolnie zapamiętamy nie tylko Jana Kochanowskiego, lecz także Zygmunta Starego, królową Bonę, Zygmunta Augusta, Stańczyka, Reja… Z takimi przyjaciółmi aż korci, żeby jeszcze głębiej wejść w XVI wiek. Polecam Kto mi dał skrzydła Janiny Porazińskiej.

Wspaniale uczy się historii literatury, poznając bohaterów książek Anny Czerwińskiej-Rydel. Opowieści biograficzne pisane są z niezwykłą lekkością, angażują wszystkich słuchaczy, od czterolatka do nastolatka, nie wspominając o mamie. Zanim zajmiemy się utworami wybranego pisarza, sięgamy po powieści biograficzne tej autorki. Przeczytaliśmy wszystkie.

Polecam też:

Kazimierz Góralczyk Dzieje Polski w dwudziestu czterech obrazkach
Jadwiga z Sas Zubrzyckich Strokowa Polaków ród. Gawędy dziejowe
Seria książek Zdarzyło się w Polsce
Joanna Papuzińska Asiunia
Ewa Hanter Zwycięstwa różańcowe
Zuzanna Orlińska Z Bożej łaski Jadwiga, król
Antonina Domańska Paziowie króla Zygmunta
Antonina Domańska Historia żółtej ciżemki
Anna Czerwińska-Rydel Drzwi. Opowieść o św. Wojciechu
Anna Czerwińska-Rydel Ziuk. Opowieść o Józefie Piłsudskim
Anna Czerwińska-Rydel Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej
Anna Czerwińska-Rydel Piórem czy mieczem. Opowieść o Henryku Sienkiewiczu
Anna Czerwińska-Rydel W podróży ze skrzypcami. Opowieść o Henryku Wieniawskim
Anna Czerwińska-Rydel W poszukiwaniu światła. Opowieść o Marii Skłodowskiej-Curie
Anna Czerwińska-Rydel Gen i już. Opowieść o Stefanie Banachu
Anna Czerwińska-Rydel Moja babcia kocha Chopina
Amy Steedman Rycerze sztuki
Łukasz Wierzbicki Dziadek i niedźwiadek
Eliza Piotrowska Wojtek Żołnierz bez munduru
Łukasz Wierzbicki Wyprawa niesłychana Benedykta i Jana
Eliza Piotrowska Święci uśmiechnięci (seria książek)

Geografia

Z historią jest stosunkowo łatwo, a co z geografią? Wybierzmy się z Kazimierzem Nowakiem do Afryki. On podróżował pięć lat – my kilka miesięcy, czytając Afrykę Kazika Łukasza Wierzbickiego, słuchając wspomnień pana Kazimierza zebranych przez Łukasza Wierzbickiego w Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd , studiując mapę Afryki, poznając historię i geografię czarnego lądu.

A może odwiedźmy wszystkie kontynenty z Tomkiem Wilmowskim? Wpleciemy przy okazji informacje o każdym z nich – mimochodem – jako niezbędne do zrozumienia sytuacji bohaterów książek Alfreda Szklarskiego.

Tomek w krainie kangurów (Europa, Australia)
Przygody Tomka na Czarnym Lądzie (Afryka Wschodnia)
Tomek na wojennej ścieżce (pogranicze Stanów Zjednoczonych i Meksyku)
Tomek na tropach Yeti (Indie, Tybet)
Tajemnicza wyprawa Tomka (Syberia)
Tomek wśród łowców głów (Australia, Nowa Gwinea)
Tomek u źródeł Amazonki (Ameryka Południowa)
Tomek w Gran Chaco (Ameryka Południowa)
Tomek w grobowcach faraonów (Egipt, współautor Adam Zelga)

Polecam też:

Marek Kamiński Razem na bieguny
Czesław Centkiewicz Anaruk chłopiec z Grenlandii
Alina Centkiewicz, Czesław Centkiewicz Zaczarowana zagroda
Andrzej Fedorowicz Podróżnicy. Wielkie wyprawy Polaków

Biologia / Przyroda

Fenomenalną lekturą, która wprowadza nas w fascynujący świat przyrody, są opowiadania o przyrodzie Simony Kossak, m.in. O zwierzętach i przyrodzie . Simona zachęca do wnikliwej obserwacji, razem z nią cieszymy się jej przeżyciami i doświadczeniem obcowania z dziką naturą. Nie mogąc mieszkać w lesie na co dzień, jesteśmy zaproszeni przez panią Simonę do odkrywania piękna przyrody w różnych porach roku. Kiedy po takiej lekturze wychodzimy do lasu, jesteśmy gotowi na przygodę, skorzy do obserwacji – z wdzięcznością i zachwytem.

A może urzeknie was zbiór wierszy, opowiadań, zagadek i ciekawostek ze starego wydania Głosu przyrody Marii Kowalewskiej i Marii Kownackiej? Nastrojowe wiersze Gałczyńskiego i Staffa przeplatają się z opowieściami i aktywnościami odpowiednimi na każdą porę roku. To nic, że nie mamy teraz takich śniegów, zalegających aż do przedwiośnia… Cieszymy się doświadczeniem natury, pięknymi reportażami i ciekawymi historyjkami. Las, łąka, pole – to nasz drugi dom. Pobliskie świerki i gniazdujące na nich synogarlice oraz odwiedzające nas sikorki, mysikróliki i wróble – to nasi przyjaciele. Żyjąc w mieście, tęsknimy za przyrodą i zanurzamy się w naturze dzięki żywej książce. Jaka radość, gdy w lesie, na cotygodniowym spacerze przyrodniczym, jesteśmy wśród naszych przyjaciół.

Jeśli fascynuje was świat owadów, zachęcam do odwiedzenia tatrzańskiej hali razem z dr. Muchołapskim i przeżycia mrożących krew w żyłach przygód, oglądając świat owadów w mikroskali. Zakosztowanie kwiecistego XIX-wiecznego języka będzie równie interesującym przeżyciem, jak poznanie zwyczajów mrówek, gąsieniczników, murarek i chruścików… Doktor Muchołapski: fantastyczne przygody w świecie owadów Erazma Majewskiego to wciągająca lektura dla przyszłych entomologów i wnikliwych obserwatorów przyrody.

Matematyka

Na naukę matematyki zapraszamy na pokład fregaty Kapitana Jedynki i jego dzielnej załogi, pływających po wodach geometrii. Czytamy książkę Zerko żeglarz Władimira Łowszyna. Powiecie, że to strata czasu? Zapewniam, że ani dzieci, ani rodzice nie zapomną, co to są spodnie Pitagorasa, wstęga Möbiusa, trójkąt prostokątny lub gdzie leżą przyprostokątne trójkąta, a gdzie jego przeciwprostokątna. Oczywiście nie zastępujemy zadań matematycznych czytaniem opowieści z teorii matematyki! Ale o ileż przyjemniej jest zabierać się za obliczanie pola trójkąta, którego chwilę wcześniej wyciągaliśmy z morza na haku przyczepionym w jego punkcie ciężkości na linie do helikoptera. Czysta przyjemność.

O matematyce możemy pogawędzić również z dziadkiem i Filipem, którzy obserwują i z zamiłowaniem opowiadają o matematyce wokół nas. Zaprasza nas do tego książka Pan Kartezjusz gra w statki Anny Cerasoli.

Polecam też:

Anna Cerasoli Geometria Faraona
Anna Cerasoli Wielkie odkrycie Bubal

Szukajmy wartościowych żywych książek. Miejmy oczy otwarte. Te, które zostały dawno zapomniane, okazują się niezwykle cenne. Nie brakuje też współcześnie wydawanych wartościowych pozycji. A może ktoś z Państwa ma ochotę napisać żywą książkę i podzielić się nią z czytelnikami „Kredy”?

Napisz swoją narrację w formie wiersza.
Napisz narrację jako artykuł.
Napisz fragment pamiętnika bohatera X.

.

CHARLOTTE MASON (1842–1923) Była wybitną angielską edukatorką, której praca wywarła szeroki wpływ na podniesienie jakości edukacji. Jej pomysły, dające dzieciom bogaty start i wszechstronny rozwój, zmieniły pojęcie o edukacji i były z powodzeniem wprowadzane w domach oraz szkołach. Naczelne hasło – „Edukacja jest atmosferą, dyscypliną i życiem” – oznaczało, że środkami, których nauczyciel może użyć w procesie edukacji, jest naturalne środowisko życia dzieci, praca nad dobrymi nawykami oraz kontakt z żywymi ideami.

PRZYPISY:

1. Maria Bailey [w:] Podcast Więcej Niż Edukacja, odcinek 060, O zamiłowaniu do książek i metodzie Charlotte Mason w Edukacji domowej
2. Cyt. za: Nicolle Williams A delectable Education Teacher Training Series , tłum. A. Ch.-H.
3. Tamże