Szukajmy połączeń
W klasie czwartej szkoły podstawowej świat często rozpada się na kawałki. Na język polski, matematykę, przyrodę, historię... Pojawiają się nowi nauczyciele. Każdy ma swój program działania. Potem kawałków jest coraz więcej. Wydaje mi się, że dobrym sposobem na to, by świat nadal pozostał całością, są spotkania nauczycieli wszystkich przedmiotów i poszukiwania połączeń między tymi dziedzinami. Z naszych szkolnych doświadczeń wynika, że część punktów wspólnych da się odkryć i zaplanować wcześniej, ale dużo więcej pomysłów przychodzi nam do głowy na bieżąco: podczas codziennej wymiany myśli, rozmów o tym, czym się akurat zajmujemy na naszych zajęciach. Otwartość na taką współpracę wydaje mi się na tym etapie edukacji ogromnie ważna. Nikt nie zrobi wprowadzenia do mitologii starożytnych Greków lepiej niż pan od historii, a kiedy na przyrodzie omawiają zjawiska atmosferyczne, to aż prosi się, żeby podrzucić im Muminki z przepięknie opisanymi porami roku. Nawet bardzo krótka rozmowa potrafi zainspirować do szerszego spojrzenia na każdy niemal temat. Oświetlony z różnych stron potrafi pokazać nam zakamarki i głębiny, których my sami do tej pory nie wiedzieliśmy.
Wielkie Lekcje
Maria Montessori zachęcała do tego, żeby patrzeć szeroko i pokazywać dzieciom całość świata w przeróżnych odsłonach. Na pewno bardzo w tym pomagają powtarzane co roku w każdej klasie montessoriańskie Wielkie Lekcje. To pięć wspaniałych opowieści o powstaniu Układu Słonecznego, genezie życia na Ziemi, ewolucji człowieka, wynalezieniu pisma oraz historii liczb. Łączą nas z przeszłością, często tą najbardziej odległą. Pozwalają dzieciom poczuć zdumienie oraz podziw, odkrywać i badać świat, doświadczać go, a także stawiać pytania. Łączą ogół ze szczegółem i odwrotnie. Wzmacniają poczucie, że zanim pojawiliśmy się my, byli nasi przodkowie, którym wiele zawdzięczamy. Wielkie Lekcje są wydarzeniem. Trudno o nich pisać, najlepszą zachętą do tego, aby wprowadzać je do naszej edukacyjnej codzienności, jest uczestnictwo w przynajmniej jednej z nich. Pierwsza Wielka Lekcja dotyczy powstania Ziemi i jest chyba najbardziej widowiskowa – brokat, wybuchy i żywy ogień sprawiają, że dzieci przeżywają ją w dużym skupieniu i ciszy. Ta opowieść jest wyjątkowym wprowadzeniem do podstawowych zagadnień z dziedziny astronomii, fizyki, chemii, meteorologii, geografii czy geologii. Druga Wielka Lekcja to historia powstania życia na Ziemi. Zamiast brokatu i wybuchów mamy tu linię życia – dzieci przyglądają się kolejnym gatunkom żywych organizmów rozmieszczonym na osi czasu. Poznają ery, nazwy wielu wymarłych roślin i zwierząt, mogą pooglądać skamieniałości, posłuchać o wykopaliskach, często po raz pierwszy dowiadują się o królestwach i klasyfikacji gatunków. Każdy z tych tematów to kopalnia zagadnień, którymi dzieci mogą się później zająć indywidualnie, zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami. Trzecia Wielka Lekcja to opowieść o nas, ludziach. Skąd przyszliśmy, kim byli nasi przodkowie, co czyni nas wyjątkowymi? W Internecie krąży kilka wersji tej opowieści. Można ją przedstawić za pomocą osi czasu, figurek Homo sapiens sapiens i jego poprzedników albo samych słów i gestów. To wprowadzenie do rozmów, lekcji i indywidualnej pracy związanych z zagadnieniami prehistorii, powstania cywilizacji, podstawowych potrzeb ludzkich, sztuki czy wynalazków. Czwarta Wielka Lekcja wzbudza u niektórych dzieci zapał do rozszyfrowania hieroglifów. Bardzo trudno mi wtedy przekazywać im wiadomość, że trochę się spóźnili. Opowieść o powstaniu alfabetu i pisma daje możliwość refleksji nad tym, że nasze myśli mogą być utrwalone na papierze i przetrwać wiele wieków i że to nie zawsze było możliwe. Na wielu uczniach duże wrażenie robi uświadomienie sobie, że to także dzięki Fenicjanom możemy czytać Opowieści z Narnii . Opowiadając historię młodszym dzieciom, możemy poprzestać na wynalazku alfabetu, ze starszymi warto poruszyć temat rękopisów i wynalezienia druku, bibliotek czy tekstów w Internecie. Ostatnia, Piąta Wielka Lekcja dotyczy powstania liczb, matematyki. Usłyszeć w niej możemy o najwcześniejszych cywilizacjach i o tym, jak rozwijały się systemy liczbowe. Zaczęło się od kreski oznaczającej jeden , a skończyło na systemie dziesiętnym, który jest nam bliski do dzisiaj. Ta historia zachęca do głębszego wniknięcia w świat liczb i geometrii, działań i procentów. O tym też można wspaniale opowiadać!
Ważną cechą Wielkich Lekcji jest to, że można je dostosować do wieku, wiedzy i wytrzymałości słuchaczy. Po każdej Wielkiej Lekcji dzieci powinny mieć blisko pomoce i materiały, by mogły zgłębiać poszczególne tematy, które zostały tylko wspomniane, naszkicowane.
