Nie poznaję mojego dziecka, zupełnie jakby mi je ktoś podmienił! – mówią czasem rodzice. Najpierw o niemowlaku, który dotąd sypiał spokojnie, a teraz kilka razy w ciągu nocy budzi się z płaczem. Potem o maluchu, który był taki pogodny, a ostatnio często się złości i krzyczy. A także o nastolatku, który zaczął trzaskać drzwiami, buntować się i mieć o wszystko pretensje.

To typowe w tym wieku, przejdzie mu – słyszą. Zwłaszcza, gdy rzecz dotyczy dwulatków lub nastolatków. Dwulatki, wiadomo: nie zawsze wiedzą, czego dokładnie chcą, ale zawsze chcą tego bardzo, bardzo mocno i najlepiej natychmiast – i głośno oznajmiają swoje niezadowolenie, gdy sprawy nie układają się po ich myśli. A nastolatki? W zasadzie podobnie, tylko wszystko o kilka rozmiarów większe: i dziecko, i kaliber problemów, i przedziały czasowe, w jakich zmieniają się jego nastroje.

Słyszymy więc, że to taki trudny wiek i że to przejdzie – ale co właściwie się dzieje? Czemu służą te wszystkie burze, kryzysy, trudne etapy? Jakie siły sprawiają, że dziecko na danym etapie zachowuje się w charakterystyczny sposób?

Ponieważ psychologia rozwojowa nie jest nauką ścisłą, odpowiedź musi brzmieć: to zależy . Nie mamy jednego obowiązującego schematu opisującego etapy rozwoju psychiki człowieka. Takich koncepcji powstało wiele; niektóre szybko odeszły w zapomnienie, inne od lat budzą żywe zainteresowanie i kontrowersje, niektóre zaś okazały się na tyle użyteczne, że weszły nie tylko do kanonu wiedzy psychologicznej, ale i do kanonu wiedzy przydatnej rodzicom chcącym rozumieć i wspierać swoje dzieci. Do tej ostatniej kategorii należy koncepcja rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona .

Według Eriksona rozwój tożsamości trwa od narodzin do chwili śmierci i podzielony jest na osiem faz, jednak nie są one wyznaczone ściśle według wieku. Nowa faza rozwoju rozpoczyna się nie wtedy, gdy ukończymy konkretny miesiąc czy rok życia, ale gdy wypracujemy sposób na pokonanie najważniejszych trudności, jakie stawia przed nami dana faza rozwoju i osiągniemy przewidziany dla danego etapu cel rozwojowy.